حمل و نقل ریلی

حمل و نقل ریلی نوعی حمل و نقل بین المللی است برای انتقال محموله از طریق شبکه راه آهن و ایستگاه که در مقایسه با سایر وسایل نقلیه، ایمنی بیشتری دارد و حوادث ریلی کمتری در آن رخ می‌دهد اما زمانی که منجر به حادثه شود از نظر خسارت، هزینه و اعتبار شدت بیشتری خواهد داشت. از طرفی هم نسبت به سایر روش‌های حمل و نقل داخلی یا بین المللی از نظر هزینه بسیار به‌صرفه‌تر است.

حمل و نقل با راه آهن در اکثر کشورها مکمل حمل و نقل دریایی است. حمل بار در حجم زیاد و مقاصد دور دست با هزینه به نسبت ارزان و از طریق راه آهن انجام می‌گیرد. حمل و نقل راه آهن در حمل ترکیبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حمل و نقل بین المللی با راه آهن، حمل از طریق چند کشور انجام می‌گیرد و تعرفه هزینه حمل در کشورهای مختلف متفاوت است. کلیه هزینه و درآمدهای هر کشور متعلق به آن کشور است. مثلاً، واگنی که در ایران بار گیری می‌شود، کرایه آن تا مقصد (هر بار از چند کشور عبور می‌کند) متعلق به راه آهن ایران نیست.

کرایه حمل و هزینه حمل و نقل ریلی به چه عواملی بستگی دارد؟

از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر هزینه حمل و نقل ریلی بین المللی می‌توان به چند مورد زیر اشاره کرد.

• حوزه راه آهن و تعرفه‌های مربوطه
• نوع قطار عادی – سریع‌السیر
• نوع واگن – واگن عادی دو محور و چهار محور
• مسیر حمل
• هزینه عملیات ترمینالی
• هزینه بین‌راهی مانند هزینه‌های گمرکی

انواع حوزه راه آهن در ایران

حوزه راه آهن خاورمیانه

در این حوزه راه آهن کشورهای ایران، ترکیه، سوریه، عراق، لبنان قرار دارند.

حوزه کرانه بالکان و خاور نزدیک

شامل کشورهای بلغارستان، یونان و یوگسلاوی سابق در منطقه اروپا و کشورهای ترکیه، عراق، سوریه، ایران در منطقه خاور نزدیک است.

حوزه قطار آسیای میانه

در مناطق مختلف جهان، نزدیک ۲۵ حوزه تعرفه‌ای وجود دارد که تعیین کرایه حمل بین المللی از مبدأ تا مقصد را مشکل می‌کند.

مسیر حمل و نقل بین المللی ریلی در ایران

در حمل و نقل بین المللی راه آهن در ایران، مبادی ورودی میرجاوه (مرز ایران و پاکستان)، سرخس و لطف‌آباد (مرز ایران و ترکمنستان)، جلفا (مرز ایران و نخجوان) رازی (مرز ایران و ترکیه) است.

راه نامه در حمل و نقل ریلی چیست؟

راه نامه سندی است که توسط حمل‌کننده یا همان راننده صادر می‌شود. این سند همراه با بار سفر می‌کند تا در صورت سالم رسیدن بار به مقصد، به عنوان رسید بار به حمل‌کننده داده شود. این سند را نمی‌توان به فرد دیگری انتقال داد و صدور آن یعنی مسئولیت سالم ماندن این محموله، تا زمان رسیدن به مقصد متوجه حمل‌کننده آن خواهد بود.

صدور راه نامه، فرایند انتقال بار را برای صاحبان آن قابل پیگیری می‌کند. در یک راه نامه، ویژگی‌های بار، نام صاحب بار، نام حمل‌کننده و هزینه توافق شده به ثبت رسیده و توسط هر دو طرف امضا می‌شود.

انواع راه نامه بین المللی راه آهن

انواع راه نامه بین المللی حمل و نقل ریلی را در ایران را می‌توان در چند دسته زیر گنجاند.

• در حمل بار از اروپا به ایران و بالعکس از خاک ترکیه راه نامه CIM صادر می‌شود.
• در حمل بار از کشورهای اروپای شرقی و کشورهای مشترک‌المنافع و از مرزهای جلفا، سرخس، لطف آباد و بالعکس، راه نامه SMGS صادر می‌شود.
• در حمل بار از خاورمیانه به ایران و بالعکس، راه نامه CMO صادر می‌شود.
• در حمل بار از پاکستان به ایران (ایستگاه زاهدان) و بالعکس راه آهن ایران و پاکستان راه نامه کشورهای مربوطه صادر می‌شود.

مقررات حاکم بر حمل و نقل ریلی بین المللی

کوتیف، مقاوله‌نامه مربوط به حمل و نقل بین المللی با راه آهن است، این مقاوله‌نامه به منظور ایجاد مقررات حقوقی یکنواخت مربوط به حمل مسافر و بار، همراه کالا در حمل و نقل بین المللی با راه آهن و همچنین تسهیل در توسعه این مقررات حقوقی به وجود آمده است.

ایران در اکتبر سال ۱۹۸۵، مقررات کنوانسیون کوتیف را به مرحله اجرا در آورده است. در حال حاضر ۴۷ کشور که اکثرا اروپایی می‌باشند در آن عضویت دارند.

مقاوله‌نامه (Cotif) اجرای دو مقررات یکنواخت زیر را در حمل کالا و مسافر به وسیله راه آهن الزامی دانسته است.

1. مقررات یکنواخت حمل مسافر و بار همراه RU/CIV
2. مقررات یکنواخت حمل کالا RU/CIM

برخی از مقررات بین المللی حمل و نقل ریلی

از قوانین یکنواخت حاکم بر حمل و نقل ریلی بین المللی می‌توان به چند مورد زیر اشاره کرد.

• راه آهن ملزم است با رعایت شرایط مقررات یکنواخت، کلیه کالاها را با واگن دربست حمل نماید.
• راه آهن موظف نیست کالایی که بارگیری و تخلیه یا واگن به واگن کردن آنها نیاز به کار بردن وسایل مخصوصی است قبول نماید، مگر اینکه ایستگاه‌های مربوطه این وسایل را در اختیار داشته باشد.
• حمل انحصاری پست حتی در یک قسمت از مسیر، کالای خطرناک و کالاهایی که از نظر ابعاد و وزن با شرایطی فنی خاص راه آهن مسیر منطبق نباشد، با استفاده از حمل و نقل بن المللی ممنوع است.

مسئولیت راه آهن نسبت به مشتریان

مسئولیت راه آهن نسبت به مشتریان در رابطه با مهلت تحویل کالا، مسئولیت‌های راه آهن بر اساس کنوانسیون کوتیف به صورت زیر است.

• مهلت تحویل کالا شامل دو مهلت ارسال و حمل کالا از مبدأ تا مقصد است.
• برای واگن دربست مهلت ارسال کالا ۲۴ ساعت و مهلت حمل کالا برای هر ۴۰۰ کیلومتر ۲۴ ساعت است.
• ٣ برای محمولات خرده بار مهلت ارسال ۱۲ ساعت و مهلت حمل کالا برای هر ۲۰۰ کیلومتر ۲۴ ساعت است.

مهلت تحویل کالا در حمل و نقل ریلی چقدر است؟

بر اساس مقررات SMGS، مهلت تحویل کالا و مسئولیت راه آهن نسبت به آن در زیر خلاصه‌وار آمده است.

برای ارسال بار با قطار سریع‌السیر

• زمان حمل کالا ۲۴ ساعت
• زمان حمل خرده بار برای هر ۲۰۰ کیلومتر ۲۴ ساعت
• زمان حمل به‌صورت واگن درست برای هر ۳۲۰ کیلومتر ۲۴ ساعت
• زمان حمل بار با واگن دربست و یا ارسال کانتینر با قطار مسافربری هر ۴۲۰ کیلومتر ۲۴ ساعت

برای ارسال با قطارهای با سرعت کم

• زمان ارسال ۲۴ ساعت
• زمان حمل بار به صورت خرده بار برای هر ۱۵۰ کیلومتر ۲۴ ساعت
• زمان حمل بار به صورت واگن درست برای هر ۲۰۰ کیلومتر ۲۴ ساعت

محاسبه و پرداخت خسارت در حمل و نقل ریلی بین المللی چگونه است؟

خسارت در حمل و نقل با راه آهن از موقع قبول کالا برای حمل تا تحویل کالا به گیرنده، راه آهن مسئول خسارت مربوط به از بین رفتن کامل یا جزئی از کالا یا آسیب وارده به آن و همچنین خسارت منتج از تأخیر در مهلت مقرره تحویل کالا است.

چنانچه کالایی در مدت 1 ماه بعد از انقضای مهلت تحویل در اختیار گیرنده کالا قرار نگیرد، مفقود شده تلقی می‌شود.

غرامت از بین رفتن کلی یا جزئی کالا بر اساس نرخ بورس با قیمت روز بازار با ارزش رایج کالایی از همان نوع و جنس در محل و در زمان قبول کالا برای حمل به صاحب کالا پرداخت می‌شود.

در چه صورت خسارت وارد شده تأیید نخواهد شد؟

تحت شرایطی خاص، راه آهن خسارت وارد شده به کالاها را تأیید نخواهد کرد. از جمله این شرایط می‌توان به چند مورد زیر اشاره کرد.

از بین رفتن و آسیب دیدگی کالا یا تأخیر در مهلت تحویل به علت اشتباه با دستور غلط صاحب کالا و یا در اثر عیب خاص کالا و یا در اثر پیش آمدهایی که نمی‌توانسته از وقوع آنها اجتناب ورزد و از بروز عواقب ناشی از آن جلوگیری نماید، راه آهن از مسئولیت مبرا است که اثبات علل آن به عمده راه آهن است.

غرامت بر اساس مقررات کنوانسیون کوتیف برای فقدان هر کیلوگرم وزن غیر خالص ۱۷ واحد محاسباتی (حق برداشت ویژه) و بر اساس مقررات SMGS معادل پیش فاکتور خرید است.

پرداخت هزینه حمل و نقل ریلی بین المللی چگونه است؟

کرایه حمل و نقل از مبدأ کشورهای مشترک‌المنافع یا کشورهای ثالث و ترانزیت از این کشورها به مقاصد ایران و حمل و نقل کالای صادراتی و ترانزیتی از مبادی ایران، کرایه مسیر کشورهای مذکور با تعرفه قبول آن کشورها دریافت می‌شود. در مقاله «انواع روش های ترانزیت کالا کدام اند؟ مزایا و معایب ترانزیت هوایی، ریلی و جاده ای» در خصوص ترانزیت صحبت شده است.

کرایه حمل از کشور پاکستان به ایران، کل کرایه مسیر راه آهن پاکستان در مبدأ یا مقصد دریافت می‌شود و در مسیر ایران از مرز تا ایستگاه زاهدان به صورت ریالی دریافت می‌شود.

در حمل و نقل بار از کشورهای اروپایی به مقصد ایران و از مبدأ ایران از طریق خاک ترکیه، کل کرایه مسیر تا مرز ورودی می‌بایست در مبدأ و کرایه مسیر ایران در مقصد به ریال پرداخت می‌شود.

حمل و نقل در کشورهای خاورمیانه، ترکیه، سوریه، لبنان و عراق همانند سایر مسیرها کرایه تا مرز ورودی کاپیکوی در خاک ترکیه در مبدأ و از ایستگاه مرزی رازی تا مقصد در داخل کشور به صورت پس کرایه در مقصد دریافت می‌شود.

اجاره واگن در حمل و نقل ریلی چیست؟

اجاره واگن، از کرایه حمل جدا است. واگن را از مالک آن به صورت زمانی با سفری اجاره می‌کند. برای حمل محموله با راه آهن، کرایه حمل دریافت می‌شود.

مزایای حمل و نقل ریلی چیست؟

از مهم‌ترین مزایای این شیوه از حمل و نقل بین المللی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• ارزان‌ترین روش حمل و نقل بین المللی
• بالاترین مزیان امنیت هنگام حمل کالا
• سازگاز با محیط زیست جلوگیری از ایجاد آلودگی هوا
• قابل استفاده برای حمل بارهای عظیم

معایب حمل و نقل ریلی چیست؟

از مهم‌ترین معایب این روش از حمل و نقل بین المللی نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• حمل ریلی معمولا در همه نقاط قابل دسترس نیست و در خیلی از کشورها این سیستم ضعیف است.
• تنوع وسایل نقلیه و همچنین کالا در این روش کم است.
• از طرفی هم در صورت بروز هر گونه حادثه، خسارت وارد شده می‌تواند زیاد باشد.
• سرعت این روش از حمل و نقل بین المللی نیز نسبتاً کم است.

مشتریان حمل و نقل ریلی چه کسانی هستند؟

در کشور ما ایران، دروازه واردات و صادرات، کشتیرانی‌های جنوب کشور است و قالب تاجران از بندرهای جنوب کشور واردات و صادرات می‌کنند اما می‌توان در کنار حمل و نقل دریایی، به گزینه حمل و نقل ریلی نیز فکر کرد. غالب بارهای ورودی به صورت حمل و نقل ریلی جزء دسته‌های زیر هستند.

• مواد اولیه و خام
• تجهیزات و اقلام مصرفی پزشکی از جمله دستکش‌های لاتکس، ست‌های خون
• تجهیزات و ماشین‌آلات راه‌سازی
• خودرو و اجزا و قطعات مصرفی آن
• مواد خوراکی و مصرفی به صورت فله و خرده
• اسباب‌بازی و اقلام پرورشی
• تجهیزات مخابراتی مثل آیپی فون، نتورک کانکتور، بی یو سی(BUC)، ترنسرسیور و آنتن‌های مخابراتی
• اجزا و قطعات هواپیما و کشتیرانی‌ها
• تجهیزات ورزشی و باشگاهی

این تجهیزات معمولاً از کشورهایی مانند: ترکیه، آلمان، ایتالیا، اسپانیا، بلژیک، فرانسه، هلند، بلغارستان، اتریش، دانمارک، سوئد، چک، انگلستان وارد می‌شود.